‘डी-नोव्हो’ पुराण !

मुंबईच्याच नव्हे तर महाराष्ट्राच्याच कला वर्तुळात सध्या फक्त एकच विषय गाजतोय, तो म्हणजे जे जे स्कूल ऑफ आर्टच्या डी-नोव्होचा ! समाजमाध्यमांवर प्रचंड चर्चा चालू आहे, वृत्तपत्रातून उलट सुलट बातम्या येत आहेत. ज्यांना याविषयी काहीच ठाऊक नाही ते लोकं या बातम्यांच्या आणि चर्चांच्या माऱ्यानं अक्षरशः गोंधळून गेले आहेत.

जे जे स्कूल ऑफ आर्टच्या माजी विद्यार्थ्यांना जे जे स्कूल ऑफ आर्टला डी-नोव्हो दर्जा मिळावा असं प्रामाणिकपणं वाटतं तर विरुद्ध बाजूला जे जे स्कूल ऑफ आर्टमध्ये बहुतांशी न शिकलेले लोक एकत्र आलेत ( एखाद दुसरा अपवाद (?) वगळता ) आणि त्यांनी डी-नोव्हो नको, राज्यस्तरीय विद्यापीठच हवं, कला विद्यापीठच हवं आणि या कला विद्यापीठाला जेजेचंच नाव द्यावं असा धोशा चालवलाय. आणि त्यासाठी उलट सुलट किंवा खोटा मजकूर छापून आणणं, राळ उठवणं, समाजमाध्यमात आपल्याला हवे तसे मजकूर पेरणं आणि लाईव्ह कार्यक्रमांचा मारा करणं अशा अनेक गोष्टींचा वापर केला आहे.

तर इकडे जे जे स्कूल ऑफ आर्टचे माजी विद्यार्थी ( आता त्यांना माजी विद्यार्थी असा शब्दप्रयोग करणं खरंतर चुकीचंच आहे ) जे आता पन्नाशी किंवा साठी पार आहेत, काहीतरी सत्तरीतलेच आहेत, असे सारे जेजे वाचवण्यासाठी एकत्रित आले आहेत. ( त्यांचा कलाशिक्षण क्षेत्राशी कुठलाही संबंध नाही, त्यातले सारेच विविध व्यावसायिक आहेत ) त्यांचं म्हणणं एकच आहे, ‘ज्या जे जे स्कूल ऑफ आर्टमध्ये आम्ही शिकलो आणि कलेच्या क्षेत्रात थोडंफार नाव मिळवलं त्याच सारं श्रेय जेजे आणि त्या परिसरालाच आहे. त्या साऱ्याचं आम्ही ऋण मानतो आणि त्या ऋणातून उतराई होण्यासाठी म्हणून आम्ही या आंदोलनात उतरलो आहोत. आम्हाला कुणीही बोलावलं नाही. समाजमाध्यमांवर काहीतरी वाचलं, व्हॉट्सअपमधून कोणीतरी पाठवलेला मजकूर वाचला, तो आम्हाला मनापासून पटला, म्हणून आम्ही या आंदोलनात उतरलो. आम्हाला वैयक्तिकरित्या यातून काहीही मिळवायचं नाही. जे काही मिळवायचं होतं ते सारं भरून पावलो आहे. म्हणूनच ज्या संस्थेनं आम्हाला जे दिलं त्या संस्थेच्या उत्कर्षासाठी आणि महाराष्ट्रातल्या चित्रकारांच्या भावी पिढ्यांसाठी आम्ही एकत्र आलो आहोत असं ते अगदी स्पष्टपणे सांगताहेत.

ते स्पष्टपणे कुणावरही टीका करत नाहीत, पण या साऱ्यामागे महाराष्ट्रातील अनुदानित विशेष करून विनाअनुदानित कला महाविद्यालयाचे संचालक आणि काही शिक्षक आहेत याची मात्र त्यांना कल्पना आहे. म्हणूनच ते स्पष्टपणे सांगतात की, ‘आमची कुठेही दुकानं नाहीत किंवा आमच्या कुठेही शाखा देखील नाहीत. साहजिकच त्यामुळे आम्हाला यातून काहीही मिळवायचं नाही, केवळ निस्वार्थी भावनेनं आम्ही एकत्र आलो आहोत. आमचं हे एकत्र येणं काही जणांना जर मानवलं नसेल तर त्याला आमचा काही इलाज नाही. भले आज आम्ही २०० असू, पण आवाहन केलं तर एका रात्रीत २००० माजी विद्यार्थी देखील जेजेत जमवू. इतकंच नाही तर वेळ आलीच तर १९७० सालापासूनच्या जेजेच्या साऱ्याच्या साऱ्या माजी विद्यार्थ्यांना या आंदोलनात उतरवायला आम्ही कमी करणार नाही ! वेळ पडली तर उपोषणाला देखील बसायचं आम्ही निश्चित केलं आहे, पण ती वेळ आमच्यावर येईल असं आम्हाला वाटत नाही. कारण महाराष्ट्राच्या मुख्यमंत्रीपदी आमच्याच जेजेचा एक विद्यार्थी बसला आहे. ज्यानं आंदोलन सुरु झालं त्याच्या २४ तासाच्या आत आमच्या प्रतिनिधींना मंत्रालयात बोलावून घेतलं होतं आणि सविस्तर चर्चा देखील केली होती.’

अन्य पर्यायानं त्या साऱ्यांचा विरोध नाही. ते म्हणतात, ‘राज्यस्तरीय विद्यापीठ किंवा कला विद्यापीठ करण्याला आमचा कुठलाही विरोध नाही. तसं पाहिलं तर १९६५ साली स्थापन झालेलं कला संचालनालय म्हणजे तरी दुसरं काय होतं ? महाराष्ट्राची कलाशिक्षण व्यवस्था पाहण्यासाठीच स्थापन केलेला तो विभाग होता ना ? त्याला ‘विद्यापीठ’ असं फक्त नाव नव्हतं, बाकी त्याचं कार्य तर विद्यापीठाचंच होतं ना ? मग त्याची अशी वासलात का लावली गेली ? का नाही महाराष्ट्राला बाबुराव सडवेलकरांच्या नंतर एखादा लायक कलासंचालक मिळू शकला ? का वारंवार प्रभारींची तिथं भरती केली गेली ? कला संचालनालयानं दिलेल्या प्रमाणपत्राला का नाही शिक्षणाच्या क्षेत्रात काम करणाऱ्या भारतीय पातळीवरील एकाही संस्थेनं मान्यता दिली ? कला संचालनालयानं दिलेल्या जीडी आर्ट सर्टिफिकेटची किंमत मार्केटमध्ये आज शून्य आहे, असे का ? का कला संचालनालयातली भ्रष्टाचाराची प्रकरणं बाहेर पडून सुद्धा कुणावरही कारवाई झाली नाही ? का कला संचालनालयात बेसुमारांची सुमार भरती केली गेली ? का आज जेजे आणि अन्य तीन शासकीय कला महाविद्यालयातील १६० पेक्षा अधिक शिक्षकांची पदं भरावयाची शिल्लक आहेत ? जे कला विद्यापीठाची मागणी करताहेत त्यांच्याकडं या प्रश्नांची उत्तरं आहेत का ? असतील तर ती त्यांनी जरूर द्यावीत. आम्हाला ठाऊक आहे की ती त्यांच्याकडे नसणारच. कारण महाराष्ट्राच्या कलाशिक्षणाची जी वाताहत झाली तिला यांच्यातलेच असंख्य लोक कारणीभूत आहेत. आणि आता विद्यापीठ काढून त्यांना कला संचालनालयातलं आपलं उरलेलं कार्य पुढं न्यायचं आहे आणि म्हणूनच त्यांना स्वतंत्र कला विद्यापीठ हवंय. शिक्षणमंत्री त्यांना ते देणार असतील तर आमची काहीही हरकत नाही. खुशाल त्यांनी समाजाचा सारा पैसा त्यांच्यावर खर्च करावा, पण जेजेला मिळणाऱ्या डिनोव्होला यांचा विरोध का ? हाच आमचा प्रश्न आहे.’ असं ते अत्यंत स्पष्टपणे मांडतात. अगदी कला संचालकांपासून मुख्यमंत्र्यांपर्यंत, या क्षेत्रातील तज्ज्ञांपासून ते थेट विविध पक्षांच्या नेतेमंडळींपर्यंत ते थेट पोहोचले आहेत. ‘जेजे’ असं म्हटलं की त्यांना कुठलेही दरवाजे थाड्कन उघडतात. हीच खरी जेजेची पुण्याई आहे, असं ते स्पष्टपणे सांगतात.